A collection of the poetic works of the bards and poets of Carmarthenshire, including an introduction to the bardic tradition of the locality which welcomes the National Eisteddfod in 2014 by Tudur Hallam. Yn y gyfrol hon, Geraint Roberts sy'n dwyn ynghyd gynnyrch barddonol beirdd a phrifeirdd Sir Gâr. Gyda chyflwyniad i draddodiad barddol bro'r Eisteddfod gan Tudur Hallam.

'Traddodiad Barddol Sir Gar' - Ysgrif gan Tudur Hallam Aled Evans Gyda cherddi gan: Arwyn Evans Meirion Evans Peter Hughes Griffiths Tudur Hallam Mererid Hopwood Arwel John Einir Jones Gwen Jones John Gwilym Jones Tudur Dylan Jones Aneirin Karadog Mari Lisa J. Beynon Phillips Elinor Wyn Reynolds Geraint Roberts T. M. Thomas Dafydd Williams Harri Williams

Yn dilyn cyhoeddi’r gyfrol Beirdd Bro’r Eisteddfod y llynedd, i gyd-fynd ag Eisteddfod Genedlaethol Sir Ddinbych a’r Cyffiniau, roedd yn braf gweld cyfrol gyffelyb yn cael ei chyhoeddi ar gyfer Eisteddfod Sir Gâr eleni. Y golygydd y tro hwn yw Geraint Roberts, y gŵr a oedd yn gadeirydd Is-bwyllgor Llenyddiaeth yr Eisteddfod eleni. Ceir pennod agoriadol yn dwyn y teitl ‘Traddodiad Barddol Sir Gaerfyrddin’, gan Tudur Hallam. Mae hon yn bennod werthfawr, gryno sy’n olrhain traddodiad barddol y sir yn ôl i gyfnodau cynnar llenyddiaeth Gymraeg, ac yn gosod beirdd y sir drwy’r canrifoedd yn eu cyd-destun Cymreig. Datblygodd y traddodiad o gyfnod y cywyddau cynnar drwodd i ganu newydd y vers libre. Pennod lawn gwybodaeth, felly, am rai o ‘geiliogod disgleiriaf y sir’, chwedl yr awdur. Cerddi gan bedwar ar bymtheg o feirdd cyfoes y sir yw cynnwys y gyfrol – pedwar ar ddeg o ddynion a phum merch, ac yn eu plith mae nifer o brifeirdd. Fe'u cyflwynir i ni yn nhrefn yr wyddor, ac mae bywgraffiad byr a diddorol yn rhagflaenu cerddi pob un ohonynt. Fel y gellid disgwyl, mae amrywiaeth eang yng nghynnwys y cerddi a’r mesurau, ac mae lle amlwg i’r caeth a’r rhydd. Yn naturiol, mae nifer fawr o’r cerddi wedi'u gwreiddio yn nhir a daear Sir Gâr, ac eraill yn sôn am wrthrychau a phobl sy’n gysylltiedig â’r lle. O droi at ‘Mene Tecel Sir Gaerfyrddin’ gan Peter Hughes Griffiths, a luniwyd ar gyfer Gŵyl Gyhoeddi'r Eisteddfod eleni, cawn banorama o hanes, traddodiadau ac enwogion y sir, o dderwen Myrddin hyd at ddyddiau ‘Gerald, Grav a Roy a Delme’. Yn ogystal â’r enwau cyfarwydd, mae’n braf gweld yma gerddi mewn print gan feirdd sydd heb gyhoeddi llawer o’u gwaith. Er enghraifft, pleser mawr i mi’n bersonol oedd darllen cerddi Arwyn Evans o Gynghordy, gŵr y cefais y fraint o gydweithio ag ef am flynyddoedd yn Ysgol Uwchradd Aberhonddu, a gŵr a fu’n ddylanwad mawr ar y Twm Morys ifanc. Mae gan ei gerddi rhydd ryw naws delynegol hyfryd, ac mae Arwyn yn gynganeddwr medrus iawn hefyd, fel y dengys ei englynion. Er bod y gwragedd yn y lleiafrif yn y gyfrol, mae’r pump sydd yma yn feirdd o’r iawn ryw. Go brin fod angen cyflwyno Mererid Hopwood i lengarwyr Cymru – y ferch sydd eisoes wedi cipio’r Gadair, y Goron a’r Fedal Ryddiaith yn ein Prifwyl. Mae’r un naws a’r tynerwch ag a gafwyd yn ei hawdl ‘Dadeni’ yn Eisteddfod Sir Ddinbych 2001 i’w canfod yma mewn cerddi megis ‘Alaw’ a ‘Hwiangerdd Afon Tywi’. Ym mhumdegau a chwedegau’r ganrif ddiwethaf fe gyhoeddwyd cyfres o lyfrau mewn cloriau glas yn cynnwys cerddi beirdd gwahanol siroedd, gydag ‘Awen’ yn y teitl, er enghraifft ‘Awen Myrddin’. Rhaid llongyfarch pobl Sir Ddinbych a diolch iddynt am roi cychwyn ar gyfres arall gyffelyb o gynnyrch beirdd bro’r gwahanol eisteddfodau. Wn i ddim a yw’n fwriad gan Faldwyn i barhau â’r gyfres y flwyddyn nesaf pan ddaw’r Eisteddfod i Feifod, ond gobeithio’n fawr y gwneir hynny. Yn y cyfamser, prynwch y gyfrol ddifyr ac amrywiol hon, a mwynhewch beth o gynnyrch beirdd Sir Gâr, gan ddiolch i’r sir honno am roi i ni’r fath ŵyl wych eleni.